Sokak köpekleri, belirli bir cinsin üyesi olmayan melez bir ırktır. Diğer köpek ırkları gibi saf bir ırk değillerdir. Görünüm bakımından büyük farklılıklar gösterebilirler ancak bazı ortak kişilik özelliklerine sahiptirler. Sokaklar sadece biz insanlara ait mekanlar değildir; toplumsal hayatta caddeleri, yürüdüğümüz sokakları, canlı ve cansız birçok varlık ile paylaşırız. Bu varlıklardan biri de sokak köpekleridir. Adından da anlaşılacağı gibi sokak köpekleri, sokaklarda yaşayan köpeklerdir.

Sokak köpekleri, diğer köpek türlerine göre daha özgürdürler çünkü sahipleri insanlar değildir. Bu köpekler, belirli bir isme sahip olma endişesi taşımazlar. Kendi toplumsal hayatlarına ve belirli bir düzene sahiptirler. İnsanlar tarafından verilen adlarla anılan köpeklere, isimleriyle hitap etmek daha uygun görülür. Ancak sokak köpekleri için bu durum geçerli değildir; onlar her zaman ve her yerde "köpek" olarak bilinirler. Bazı insanlar, "köpek" kelimesini aşağılayıcı bir benzetme olarak kullanabilirler. Peki, neden diğer köpeklere isimle hitap ederken sokak köpeklerine sadece "köpek" denir?

Özgürlükleri kıskanıldığı için mi? Tasma takmadıkları için mi? Belki de sokağa çıkma yasaklarına uymadıkları içindir. Makam, mevki ve unvan sahiplerini görmezden geldikleri için olabilir ya da nüfus sayımına katılmadıkları, nüfus cüzdanı taşımadıkları ve ehliyete gerek duymadıkları için. Diploma, makam, mevki, servet peşinde koşmadıkları için de olabilir. Sanırım sokakta doğurup, ilaç kullanmadıkları içindir. Nüfus planlamasına uymayıp kontrol hapı yutmadıklarından dolayı da böyle söyleniyor olabilirler. Sokak köpekleri, zaman zaman insanların ilgilerine de maruz kalmışlardır ve bu durumlar da genellikle hayvanlar için zorlu olmuştur.

Tarih boyunca köpeklerin farklı kültürlerde önemli bir yeri olmuştur. Köpeğin totemleştirilip heykellerinin tapınaklara konduğunu biliyoruz. Kurt cinsinden evcilleştirildiği söylenen köpeğin en eski evcilleştirilme bölgesi Eski Mısır'dır. Eski Mısırlılar köpeği kutsal saydılar ve mumyaladılar. Orta Asya Türk takviminde yıllardan birinin adı "it" yani "köpek"tir. Dede Korkut hikayelerinde köpek, dost ve kılavuz anlamına gelmektedir. Dinler tarihinde, Roma dönemine denk gelen Tarsus'taki Yedi Uyurlar olayında da Kıtmir isimli köpek dost ve kılavuz anlamına güzel bir örnektir. Sokak köpekleri de geçim derdinde; ya zehirleniyorlar ya da kafeslere atılıyorlar. Yeni yasanın "kısırlaştır, aşıla, bırak" maddesi tam olarak hayata geçirilemedi. Bu hayvanlara sahip çıkan kişiler ise genellikle iyi kalpli ve gönüllü insanlardır.

İstanbul'un sokak köpeklerinin de bir tarihi vardır, kimse pek önemsemese de. Osmanlı Devleti'nde sokak köpeklerinin dokunulmazlıkları bulunmaktaydı. Hatta bu köpekler devrin kartpostallarının vazgeçilmez figürleri olmuşlardır. 1865'te toplatılıp Hayırsız Ada'ya gönderilen köpekler, büyük bir İstanbul yangını çıkması üzerine adadan geri getirilmişlerdir. Mark Twain'in bir İstanbul ziyareti sırasında söylediği şu sözler dikkat çekicidir: "Hayatımda hiç bu kadar mahzun bakışlı ve kalbi kırık sokak köpekleri görmedim." Eskiden köpeklerin İstanbul'a Türklerle geldiğine inanılıyordu çünkü Bizans zamanında şehirde kedilerin hakimiyeti söz konusuydu. Eski İstanbullular şöyle düşünürlermiş: "Köpekler bu şehirden giderse, Türkler de gider". 19. Yüzyılın sonlarına kadar köpekler İstanbul'un yaşayan simgeleri olarak kabul görmüşlerdir. Köpek katliamları ise Batılılaşma hareketleri ile başlamıştır.

Galata'da gece yarısı bastonuyla köpeklerden korunmak isteyen turist, köpeklerin hücumuna uğruyor. Köpeklerden kaçarken yüksek bir duvardan düşüp ölüyor. Majestelerinin hükümeti Osmanlı Devleti'ne ültimatom veriyor. Sultan 2. Mahmut da kararını açıklıyor: "Sokak köpekleri tez elden toplana, teknelere konula ve Hayırsız Ada'ya bırakıla." Böylelikle köpeklerin başı İstanbul'da ilk defa derde giriyor. Sultan'ın kararı üzerine operasyon başlıyor. Halk, köpekleri bırakın diye haykırıyor. Sultan kararını geri alıyor. İkinci büyük köpek toplama operasyonu Sultan Abdülaziz döneminde yaşanıyor. Köpekler toplanıyor, teknelere konulup Hayırsız Ada'ya bırakılıyor. Bu harekatla eş zamanlı olarak 1865 Eylül'ünde yangınlar başlıyor. Bu felaketi halk şu şekilde yorumluyor: "Köpekleri topladınız, Allah da cezanızı verdi! Köpekler olsaydı önceden haber verirlerdi." Bu sözlerin üzerine tekneler tekrar Hayırsız Ada'ya gidiyor ve köpekleri yükleyip İstanbul'a geri getiriyorlar.

Padişah 2. Abdülhamit devrinde İstanbul köpekleri en rahat dönemini yaşıyorlar. Sultan, köpekler ile değil de kuduz ile mücadele veriyor. Fransa'ya Pasteur Enstitüsü'ne heyet göndererek, 10 bin altın bağışlıyor ve dünyadaki üçüncü kuduz Enstitüsü'nü İstanbul'a kurduruyor. Bu dönemde yapılan araştırmalar sonucunda kitap haline gelen bir yayında kuduz vakası şu şekilde açıklanmıştır: "Serbest çiftleşme, sokak köpeklerinde doğal aşı yerine geçmektedir."

1908'de Abdülhamit'in tahtan indirilmesi ile sokak köpeklerinin rahat ve huzurlu yaşamları da sona ermiştir. Bundan sonra sokak köpekleri toplanarak geri gelmemek üzere Hayırsız Ada'ya gönderilmiştir. Buna rağmen köpekleri seven halk her gün Hayırsız Ada'ya tekneler ile yiyecekler göndermişlerdir. Sokak köpeklerinin hiçbiri kaldırıma pislemez; bir ağaç, çalı gibi bir yer bulurlar ve sonra da kendi pisliklerini örterler. Hayvan haklarının korunması, toplumlar için bir çeşit uygarlık sembolü olarak görülebilmektedir. Sokaklarda başıboş köpeklerin dolaşması, kuduz hastalığının insan sağlığını tehdit etmesi gelişmekte olan ülkelerde önemli bir sorun olarak göze çarpmaktadır. Kuduz hastalığı sadece köpeklerde görülmez; hastalık, insan da dahil olmak üzere tüm memeli hayvanlarda görülebilmektedir. Sokak köpekleri yeterince korunmadıkları için hastalığa maruz kalabilirler.

Sokak köpeği sorununun her ülkede farklı boyutlarda var olduğu söylenebilir. Ancak bu işin kontrolünü elinde tutan ülkeler başarıyı, eğitimler ile ve bu konu ile ilgili yasalar koyarak düzenlemişlerdir. Bu eğitim ve yasaların içeriği de UNESCO tarafından hazırlanmış olan "Hayvan Hakları Evrensel Bildirisi" içerisinden alınmıştır. Bu bildiriden birkaç madde örnek verecek olursak:

• Bütün hayvanlar eşit doğar ve aynı var olma hakkına sahiptirler.
• Hayvanların hepsi saygı görme hakkına sahiptirler.
• Tüm hayvanların insanlar tarafından gözetilme, bakılma ve korunma hakkı vardır.

Bu maddeler bu şekilde uzayıp gitmektedir. Hatta farklı ülkelerde köpekler hakkında çıkarılan yasa ve yönetmelikler de vardır. Birçok ülkede hayvanların tasma, küpe veya diğer şekilde işaretlenmesi ve başıboş bırakılmaması bir yasa gereğidir. Eğer herhangi bir sorun çıkar ise tıpkı trafik suçlarında olduğu gibi hayvanın sahibine ceza kesilmektedir. Bu cezalar para cezası olmaktadır.